تراز آزمایشی
تراز آزمایشی یکی از گزارش‌های حسابداری است که مانده پایانی حساب‌های دفتر کل را فهرست می‌نمایند. این معنی است که مجموع تمام حساب‌های دارایی‌ها، بدهی‌ها حقوق مالکانه, درآمد، هزینه و سود و زیان را بیان می‌نماید. تراز آزمایشی گزارشی است که صحت اسناد و دفاتر را اثبات می‌کند. تراز آزمایشی یک کاربرگ با دو ستون می‌باشد که یکی از ستون‌ها برای بدهی و دیگری برای اعتبار که اطمینان می‌دهد که حسابداری شرکت از نظر ریاضی درست است. تراز آزمایشی اغلب در پایان ماه‌های مختلف تهیه می‌شود تا فهرستی از نام و مانده حساب‌های دفتر کل و توازن مانده حساب‌های دفتر مورد آزمون قرار بگیرند. در صورتی که این توازن برقرار نباشد نمی‌توان بر اساس آن صورت‌های مالی صحیح و دقیقی تهیه نمود.
تفاوت ترازنامه و تراز آزمایشی
در تراز آزمایشی فقط حساب‌ها در یک زمان مشخص فهرست می‌شود، در حالی که در دفتر کل همه موارد مربوط به یک حساب شامل گردش حساب و مانده حساب در طول دوره مالی نشان داده می‌شود. تراز آزمایشی در واقع یک گزارش داخلی است و در بخش حسابداری باقی می‌ماند. همه حساب‌های موجود در دفتر و مانده‌های آنها در تراز آزمایشی فهرست می‌شود و مبالغ موجودی بدهکار در یک ستون و مبالغ مانده اعتباری در ستون دیگری وارد می‌شود؛ پس از آن هر ستون جمع می‌گردد تا ثابت شود مجموع مانده بدهکار برابر با کل مانده‌های اعتباری می‌باشد. اما در ترازنامه موجودی حساب‌های دارایی، بدهی، حقوق صاحبان سهام یا مالکانه را که در دفتر کل شرکت موجود است، خلاصه و گزارش می‌کنند و باید جمع ستون بدهکار با جمع حساب‌های ستون بستانکار در تعادل باشد. ترازنامه به عنوان صورت وضعیت مالی شناخته می‌شود و معمولاً در پایان دوره مالی انجام می‌گردد. از دیگر تفاوت‌های تراز آزمایشی و ترازنامه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
تراز آزمایشی شامل سهام پایانی نمی‌شود.
تراز نامه شامل سهام افتتاحیه نمی‌شود.
تراز آزمایشی بخشی از صورت‌های مالی نمی‌باشد.
ترازنامه بخشی از صورت‌های مالی است.
موجودی تمام حساب‌های شخصی، واقعی و اسمی در تراز آزمایشی نشان داده می‌شود.
فقط موجود حساب‌های شخصی و واقعی را نشان می‌دهد.
تراز آزمایشی فقط برای استفاده داخلی تهیه می‌شود.
ترازنامه هم برای استفاده داخلی و هم برای استفاده خارج تهیه می‌شود.
هدف از تهیه تراز آزمایشی
با بررسی تفاوت تراز آزمایشی و ترازنامه حال می‌توانیم هدف تراز آزمایشی را مورد بررسی قرار دهیم. تراز آزمایشی می‌تواند در پایان هر ماه تهیه شود و ترازنامه تنها در پایان دوره مالی تهیه می‌شود، در نتیجه هدف از تراز آزمایشی کنترل توازن مانده دفتر کل می‌باشد و هدف ترازنامه بررسی وضعیت مالی یک شرکت در پایان دوره مالی می‌باشد.
مراحل تهیه تراز آزمایشی
در ابتدا عناوین حساب‌ها و مانده آنها را در ستون بدهکار یا بستانکار فهرست می‌نماییم. سپس جمع ستون بدهکار و بستانکار را محاسبه و برابری دو ستون بدهکار و بستانکار را بررسی می‌کنیم. ترتیب ارائه حساب‌ها در تراز آزمایشی در ابتدا دارایی‌ها، بدهی‌ها و سپس حقوق صاحبان سهام و سرمایه می‌باشد. بهتر است دارایی ها به ترتیب سهولت نقدینگی ثبت گردند. به عبارت دیگر ابتدا حساب‌هایی که نقدتر هستند یادداشت شود و در انتها باید جمع ستون بدهکار با جمع ستون بستانکار برابر باشد.
عدم برابری دو ستون در تراز آزمایشی می‌تواند به یکی از دلایل زیر باشد:
انتقال نادرست اعداد از دفتر روزنامه به دفتر کل
انتقال نادرست مانده حساب از دفتر کل به تراز آزمایشی
تشخیص اشتباه مانده حساب از لحاظ بدهکاری یا بستانکاری
انواع تراز آزمایشی
تراز آزمایشی بر حسب استفاده دارای اشکال مختلفی می‌باشد که در اشکال توسعه یافته آن جزئیات بیشتری از حساب‌ها بیان می‌شود. از مهمترین و اصلی‌ترین اشکال تهیه تراز آزمایشی به تراز آزمایشی2 ستونی، تراز آزمایش ۴ ستونی، تراز آزمایشی ۶ ستونی و تراز آزمایشی ۸ ستونی می‌توان اشاره کرد.
تراز آزمایشی دو ستونی از متداول‌ترین و ساده‌ترین انواع تراز‌ها می‌باشد که که در دو ستون بدهکار و بستانکار تمام حساب‌های دفتر کل قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه در تراز آزمایشی می‌تواند ستون‌های دیگر مثل گروه کل و معین یا تفصیلی قرار گیرند، اما نهایتاً دو ستون بدهکار را بستانکار دارد که باید با همدیگر برابر باشند که ستون‌های دیگر معمولاً جهت ارائه اطلاعات بیشتر در کنار این دو ستون قرار می‌گیرند.
در تراز آزمایشی چهار ستونی، علاوه بر ستون‌های مانده بدهکار و بستانکار دو ستون دیگر تحت عنوان گردش حساب بدهکار و بستانکار هم در این تراز آزمایشی اضافه می‌گردد. اگر ثبت اعداد و دفاتر در هر چهار ستون صحیح باشد دو ستون مانده با یکدیگر و دو ستون گردش با یکدیگر برابر خواهد شد.
در تراز آزمایشی ۶ ستونی، دو ستون به ابتدای تراز ۴ ستونی اضافه می‌گردد که در این ستون‌ها گردش حساب پیش از دوره یادداشت می‌شود. به این معنی که در این تراز موارد بررسی ما، تنها به گردش حساب آن دوره مالی خلاصه نمیگردد، بلکه گردش حساب از ابتدای سال مالی تا ابتدای دوره مذکور دارای اهمیت می‌باشد.
تراز آزمایشی ۸ ستونی ساختاری مشابه به تراز آزمایشی ۶ ستونی دارد با این تفاوت که مانده ابتدای دوره مالی که در نتیجه بستر حساب‌ها و پایان دوره مالی قبلی اتفاق افتاده است به دوره مالی جدید منتقل شده و در دو ستون مجزا نمایش داده می‌شود.
سه نوع مانده آزمایشی در مراحل مختلف چرخه ی حسابداری تهیه می‌شود که عبارتند از:
تراز تعدیل شده: هنگامی که تیم حسابداری هر خطای یافت شده را تصحیح نماید و برای تطابق صورت‌های مالی با چهارچوب حسابداری اصلاحاتی انجام دهد به این گزارش، گزارش تراز آزمایشی تعدیل شده می‌گویند که در واقع بعد از تکمیل ورودی‌های تعدیل و متعادل کردن دفاتر تهیه می‌شود.
تراز تعدیل نشده: این تراز نشان می‌دهد که چقدر موجودی‌های تعدیل نشده در شرکت وجود دارد و هنگامی که برای اولین بار یک گزارش تراز آزمایشی آماده می‌شود به آن گزارش ترازنامه آزمایشی تعدیل نشده گفته می‌شود.
تراز نهایی:این تراز به هر حسابی وارد می‌شود که موجودی خالص آن در ترازنامه صفر است و بررسی می‌نماید که آیا مانده بدهی و سرمایه یکسان هستند و آنها را پس از تکمیل ورودی‌ها بسته نشان می‌دهد و شامل مانده‌های اولیه برای فعالیت‌های حسابداری سال آینده می‌باشد.
تفاوت تراز آزمایشی با تراز کل
تراز کل جدولی شبیه به تراز آزمایشی می‌باشد که تمام حساب‌های دفتر کل در آن موجود است. در تراز کل مانده حساب‌های کل، معین و آزمون گردش حساب‌ها قرار می‌گیرند. تراز کل وجه کامل‌تری از ترازنامه است اما تهیه آن الزامی نیست و در اختیار شرکت است و در پایان هر دوره مالی برای بررسی تعادل حساب‌ها تهیه می‌شود.
مزایای تهیه تراز آزمایشی
به خلاصه کردن تمام تراکنش‌های مالی یک کسب و کار کمک می‌کند و دقت حسابی دفاتر حساب را ثابت می‌نماید.
موجودی سمت بدهکار یا بستانکار هر حساب دفتر کل را می‌توان با مراجعه به موجودی تراز آزمایشی شناسایی کرد.
تراز آزمایشی ثابت می‌نماید که یک سیستم ثبت معاملات دوگانه توسط حسابدار دنبال می‌شود.
یک خطا را در ترازهای حسابداری مشخص یا تشخیص می‌دهد.
این صورت‌های مالی به عنوان خلاصه‌ای از تمام حساب‌های دفتر کل عمل می‌کند و به تهیه آسان حساب‌های نهایی کمک می‌نماید.
روش های تهیه تراز آزمایشی
تهیه تراز آزمایشی روش‌های مختلفی دارد که به سه مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
روش کل یا تراز آزمایشی ناخالص
در این روش دو طرف حساب‌های دفتر کل را جمع می‌نماییم سپس مجموع بدهی را در سمت بدهی تراز آزمایشی و مجموعه بستانکار را در سمت بستانکار تراز آزمایشی وارد می‌نماییم.
روش موجودی یا موجودی خالص آزمایشی
بر اساس این روش ابتدا باید حساب‌های دفتر مجزا را متعادل نماییم. پس از انجام این کار، مانده بدهی را در سمت بدهکار و مانده بستانکار حساب‌ها را در سمت بستانکار مانده تراز آزمایشی بنویسیم.
روش مرکب تراز آزمایشی
این روش ترکیبی از روش Total و روش تعادل می‌باشد. در این روش مجموع و همچنین مانده‌ها را در ستون‌های جداگانه تراز آزمایشی می‌نویسیم.
در این مقاله سعی کردیم به بررسی ماهیت تراز آزمایشی و انواع آن و فرق ترازنامه با تراز آزمایشی بپردازیم. با این وجود که تهیه تراز آزمایشی یک مرحله اساسی در فرایند حسابداری می‌باشد اما راه حل درستی برای تشخیص اشتباهات حسابداری نیست. از روش تراز آزمایشی در بستن دفاتر حسابداری استفاده می‌شود با این حال شما می‌توانید با استفاده از یک نرم‌افزار حسابداری دقیق یکپارچه دفاتر حسابداری خود را بدون کمترین خطا ببندید. جهت اطلاع بیشتر درباره ی این نرم‌افزار و مشاوره رایگان با شماره ۰۹۱۷۷۱۱۴۹۸۰ تماس حاصل نمایید.