حسابداری بهای تمام شده یک روش حسابداری است که تمام هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم یک محصول یا خدمات را در محاسبه هزینه تمام شده آن محصول لحاظ می‌نماید. بدین منظور تمام هزینه‌های متغیر و ثابتی مانند هزینه مواد اولیه، هزینه حقوق و دستمزد، بیمه و اجاره، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت را در محاسبه هزینه کل یک محصول یا خدمات در نظر گرفته می شود.

 بهای تمام شده کالای فروش رفته هزینه‌های انجام شده در حین تولید آن کالا می‌باشد در واقع بهای تمام شده کالای فروش رفته عبارت است از هزینه‌های مستقیم مربوط به تولید کالاهای فروخته شده توسط یک کسب و کار، این مبلغ شامل هزینه مواد اولیه و نیروی کار انسانی که مستقیماً برای تولید کالا استفاده می‌شود و هزینه‌های غیرمستقیم مانند هزینه‌های توزیع و هزینه‌های نیروی فروش را در بر نمی‌گیرد.

 بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورت سود و زیان نمایش داده می‌شود و می‌تواند بر این محاسبه سود ناخالص کسب و کار از درآمد کسر شود. در نهایت در هنگام فروش کالای ساخته شده، بهای تمام شده کالای فروش رفته از حساب موجودی کالایی ساخته شده به حساب قیمت تمام شده کالای فروش رفته منتقل شده تا در پایان دوره به خلاصه حساب سود و زیان منتقل شود.

 

 همانطور که گفته شد بهای تمام شده شامل تمام هزینه‌های مستقیمی است که صرف تولید محصولات یک کسب و کار می‌شود، بیشتر این موارد هزینه‌های متغیر تولید هستند مانند مواد اولیه و هزینه حقوق و دستمزد نیروی کار. ممکن است بعضی از این هزینه‌ها نیز ثابت باشند مانند هزینه‌های سربار.

 

عوامل تشکیل دهنده بهای تمام شده کالا به شرح زیر می‌باشد

 مواد اولیه

 مواد اولیه به دو بخش مواد مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود و در تولید کالا بسیار با اهمیت است.

 دستمزد

 مبلغ و حق الزحمه‌ای است که به کارگران در زمان تولید پرداخت می‌شود

مواد غیر مستقیم

 موادی است که به صورت مستقیم در تولید مصرف نمی‌شود اما تولید کالا بدون آنها نیز امکان‌پذیر نمی‌باشد.

 دستمزد غیر مستقیم 

حق الزحمه و دستمزدیست که به افرادی که مستقیماً در تولید دخالت ندارند مانند بخش اداری و فروش دستمزد نگهبان دستمزد مدیر و غیره تعلق می گیرد.

  سایر هزینه‌ها 

این هزینه ها شامل هزینه‌های اجاره بها و قبوض آب و برق و هزینه‌های نگهداری و غیره می‌باشد.

 

 بهای تمام شده در سیستم‌ها و سازمان‌های مختلف به شکل‌ها و روش‌های مختلفی محاسبه می‌گردد که در ادامه به هر کدام از این موارد اشاره می‌نماییم.

 

 در واقع با افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته موجودی نقدی بیشتر می‌شود. موجودی نقد در ترازنامه دارایی جاری یک شرکت می‌باشد بنابراین با افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته دارایی جاری شرکت بیشتر خواهد شد و در نهایت باعث افزایش سود می‌گردد و در پایان سال سود انباشته را بیشتر نموده و بر حقوق صاحبان سرمایه نیز اثر می‌گذارد.

 

 این روش محاسبه دقت بالایی نسبت به روش سیستم ادواری را دارا می‌باشد. در این روش اطلاعات انبارگردانی دوره‌ها تمام رویدادهای مالی همچون فروش کالای منسوخ شده  به صورت جداگانه ثبت می‌شود.هم چنین در این روش محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته با ثبت دائم و مداوم کالاها در حساب انجام می‌گردد.  در این روش همه اقلام خرید و فروش به ترتیب تاریخ در کارت موجود ثبت می‌شود. در زمان خرید موجودی کالا بدهکار و حساب‌های پرداختنی بستانکار هستند و موقع فروش بانک یا صندوق یا حساب‌های دریافتنی بدهکار و درآمد و فروش بستانکار خواهد شد. لازم به ذکر است که موجودی کالا به ارزش بهای تمام شده بستانکار می‌باشد و بهای تمام شده کالای فروش رفته نیز بدهکار است.

 

 این روش بهای تمام شده کالای فروش رفته شامل موجودی‌های فروش رفته کالاهای منسوخ یا حذف شده یا سرقت رفته می‌باشد. هزینه کالای فروش رفته در این روش را میتوان اینگونه محاسبه نمود: موجودی پایان دوره را از خرید کسر نموده و با موجودی اول دوره جمع می نماییم‌.

 

 این روش مخصوص محاسبه هزینه‌های شرکت برای تولید یک محصول می‌باشد که به مدیران کمک می‌کند تا بتوانند برای تولیدات برنامه‌ریزی مشخص و مناسبی داشته باشند. در این روش ابتدا اندازه تمام عملیات مشخص می‌شود و پس از آن هزینه‌ها را برای مقایسه نتایج نهایی در بخش خروجی به کار گرفته تا شرکت در عملکرد مالی بهتری مدیریت شود.

 در این دسته‌بندی هزینه‌هایی مانند مواد اولیه که مستقیماً مرتبط با خط تولید است قرار می‌گیرد. این روش بیشتر برای شرکت‌های با خط تولید دارای کاربرد است.

 

 هزینه‌هایی که مستقیم در خط تولید دخیل نمی‌باشد در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد مانند هزینه نیروی انسانی در جابجایی و کار با مواد اولیه تولید یک محصول.

 بهای تمام شده اختیار شامل هزینه‌هایی است که بتوان آنها را حذف نمود و لزومی برای وجودشان نباشد مانند هزینه تبلیغات

 

 به طور مثال فرض کنید یک شرکت روی یک پروژه سرمایه‌گذاری کرده است و بعد از حدود چند ماه به سود ۴۰ درصدی رسیده است اما اگر این زمان روی پروژه دیگری سرمایه‌گذاری می‌کرد این سود به میزان ۴۵ درصد افزایش می یافت. در واقع شرکت می‌تواند مقدار ۵ درصد سود از دست رفته را برای محاسبه بهای تمام شده فرصت از دست رفته لحاظ نماید.

 

 این بهای تمام شده شامل تصمیماتی است که مدیریت اخذ نموده تا روشهای تولید خود را تغییر دهد. همانطور که از نام این نوع بهای تمام شده مشخص است قرار است دو نوع قیمت را به یکدیگر مقایسه نماییم. این همان بهای تمام شده ای است  در تصمیم گیری‌های استراتژیک به سازمان کمک می‌نماید.

 

در این نوع  بهای تمام شده منظور از کنترل پذیر بودن یک فاکتور در محاسبه بهای تمام شده دسترسی داشتن  و در حوزه اختیارات بودن آن فاکتور توسط افراد مختلف می‌باشد. به طور مثال مدیریت عملیات محصول می‌تواند هزینه محصولات نیمه کاره یا ماشین آلات را مدیریت نماید اما هزینه بیمه یا هزینه مواد محصولات ثانویه از اختیارات او خارج است.

 

 

  روش فایفو

 اولین  کالایی که وارد انبار می‌شود سریعتر از انبارخارج می‌شود بنابراین موجودی انبار کالایی هستند که دیرتر خریداری شده‌اند.

 

 در این روش کالاهایی که دیرتر وارد انبار شده‌اند سریع‌تر و زودتر خارج می‌شوند. بنابراین موجودی انبار کالاهایی است که زودتر خریداری شده است.

 روش میانگین در این روش مجموعه قیمت‌های کالای خریداری شده را تقسیم بر تعداد کالاها نموده تا میانگین قیمت کالاها مشخص شود سپس قیمت همه کالاها را با این عدد محاسبه می‌نماییم . 

در تصویر زیر فرمول‌های کاربردی در محاسبه بهای تمام شده را مشاهده می‌نمایید.