در این مقاله به بررسی مبانی حسابداری و انواع آن پرداخته شده است.

مبانی حسابداری چیست؟
مبانی حسابداری، اصول و قواعدی هستند که برای شناسایی، ثبت و گزارش اطلاعات مالی یک موسسه یا یک فعالیت اقتصادی به کار می‌روند. مبانی حسابداری می‌توانند بر اساس معیارهای مختلفی مانند زمان، محتوا، مقصد و منبع تعریف و دسته‌بندی شوند.

انواع مبانی حسابداری
از جمله مبانی حسابداری مهم و رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مبنای نقدی: در این مبنا، درآمد و هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت شود. این مبنا بیشتر برای موسسات کوچک و ساده مناسب است.
- مبنای تعهدی: در این مبنا، درآمد و هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که تحقق یا تعهد آن‌ها ایجاد شود، بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه. این مبنا برای موسسات بزرگ و پیچیده مناسب‌تر است.
- مبنای نیمه تعهدی: در این مبنا، درآمد زمانی شناسایی و ثبت می‌شود که وجه نقد آن دریافت شود، اما هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شود که تعهد آن ایجاد شود. این مبنا برای موسسات دولتی و خیریه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- مبنای نقدی تعدیل شده: در این مبنا، درآمد و هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت شود، با این تفاوت که برخی از موارد مانند هزینه‌های پیش پرداختی، درآمد‌های پیش دریافتی، بدهی‌های بلند مدت و دارایی‌های ثابت به صورت تعهدی شناسایی و ثبت می‌شوند. این مبنا برای موسساتی که نیاز به ارائه گزارش‌های مالی دارند، مناسب است.
- مبنای تعهدی تعدیل شده: در این مبنا، درآمد و هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که تحقق یا تعهد آن‌ها ایجاد شود، با این تفاوت که برخی از موارد مانند هزینه‌های پیش دریافتی، درآمد‌های پیش پرداختی، بدهی‌های کوتاه مدت و دارایی‌های جاری به صورت نقدی شناسایی و ثبت می‌شوند. این مبنا برای موسساتی که نیاز به ارائه گزارش‌های جریان نقدی دارند، مناسب است.

تاثیر مبانی حسابداری در کسب و کار ها
مبانی حسابداری تاثیرات مهم و گسترده‌ای در کسب و کار دارند. برخی از این تاثیرات عبارتند از:
-کمک به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و عملیاتی بر اساس اطلاعات مالی دقیق و قابل اعتماد
- کنترل و بهینه‌سازی هزینه‌ها، درآمدها و سودآوری کسب و کار
- افزایش کارایی و بهره‌وری فعالیت‌های مالی و مدیریتی
- ارائه گزارش‌های مالی شفاف و مطابق با استانداردهای حسابداری به ذی‌نفعان
- رعایت مقررات و قوانین مالیاتی و حقوقی مربوط به کسب و کار
- ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها و فرصت‌های مالی
- ایجاد اعتماد و اعتبار در بازار و جذب سرمایه‌گذاران
به طور کلی، مبانی حسابداری به کسب و کار کمک می‌کنند تا عملکرد مالی خود را بهبود بخشند، رقابت‌پذیری خود را افزایش دهند و اهداف خود را به سرعت و کارآمدی بیشتری برسانند.

نمونه مبانی حسابداری
با توجه به تعریف مبانی حسابداری، می‌توان گفت که استفاده از مبانی حسابداری در عمل به این معناست که بر اساس یکی از روش‌های شناسایی و ثبت درآمد و هزینه، اطلاعات مالی را در دفاتر و صورت‌های مالی ثبت و گزارش کنیم. برای نمونه:
- اگر یک شرکت از مبنای نقدی استفاده کند، فقط درآمد و هزینه‌هایی را که وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت شده است، در صورت سود و زیان و ترازنامه خود نشان می‌دهد. بنابراین، این شرکت ممکن است درآمد یا هزینه‌هایی را که در دوره مالی تحقق یا تعهد پیدا کرده‌اند، اما وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت نشده است، در صورت‌های مالی خود منعکس نکند. این ممکن است باعث ایجاد تفاوت بین سود واقعی و سود گزارش شده شود. برای مثال، اگر یک شرکت در سال ۱۴۰۰ یک فروش بزرگ به مشتری انجام دهد، اما وجه آن را در سال ۱۴۰۱ دریافت کند، درآمد این فروش در سال ۱۴۰۰ شناسایی و ثبت نمی‌شود و در نتیجه سود شرکت در این سال کاهش می‌یابد.
- اگر یک شرکت از مبنای تعهدی استفاده کند، درآمد و هزینه‌هایی را که در دوره مالی تحقق یا تعهد پیدا کرده‌اند، در صورت سود و زیان و ترازنامه خود نشان می‌دهد، بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه نقد آن‌ها. بنابراین، این شرکت ممکن است درآمد یا هزینه‌هایی را که وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت نشده است، در صورت‌های مالی خود منعکس کند. این ممکن است باعث ایجاد تفاوت بین جریان نقد واقعی و جریان نقد گزارش شده شود. برای مثال، اگر یک شرکت در سال ۱۴۰۰ یک فروش بزرگ به مشتری انجام دهد، اما وجه آن را در سال ۱۴۰۱ دریافت کند، درآمد این فروش در سال ۱۴۰۰ شناسایی و ثبت می‌شود و در نتیجه سود شرکت در این سال افزایش می‌یابد.
- اگر یک شرکت از مبنای نیمه تعهدی استفاده کند، درآمد را زمانی شناسایی و ثبت می‌کند که وجه نقد آن دریافت شود، اما هزینه را زمانی شناسایی و ثبت می‌کند که تعهد آن ایجاد شود. بنابراین، این شرکت ممکن است درآمد یا هزینه‌هایی را که در دوره مالی تحقق یا تعهد پیدا کرده‌اند، اما وجه نقد آن‌ها دریافت یا پرداخت نشده است، به صورت نامتقارن در صورت‌های مالی خود منعکس کند. این ممکن است باعث ایجاد تفاوت بین سود و جریان نقد گزارش شده شود. برای مثال، اگر یک شرکت در سال ۱۴۰۰ یک فروش بزرگ به مشتری انجام دهد، اما وجه آن را در سال ۱۴۰۱ دریافت کند، درآمد این فروش در سال ۱۴۰۱ شناسایی و ثبت می‌شود، اما هزینه‌های مربوط به این فروش در سال ۱۴۰۰ شناسایی و ثبت می‌شوند.

تفاوت مبانی حسابداری در سازمان های دولتی و خصوصی
مبانی حسابداری در سازمان‌های دولتی و خصوصی فرق دارد. این فرق‌ها به دلیل تفاوت در اهداف، فعالیت‌ها، منابع مالی و مخاطبان گزارش‌های مالی این دو نوع سازمان است. برخی از این فرق‌ها عبارتند از:

- مبنای حسابداری: سازمان‌های دولتی معمولا از مبنای نیمه تعهدی استفاده می‌کنند که در آن درآمد زمانی شناسایی و ثبت می‌شود که وجه نقد آن دریافت شود، اما هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شود که تعهد آن ایجاد شود. این مبنا بهتر با نیازهای بودجه‌بندی و کنترل مالی سازمان‌های دولتی سازگار است. سازمان‌های خصوصی معمولا از مبنای تعهدی استفاده می‌کنند که در آن درآمد و هزینه زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که تحقق یا تعهد آن‌ها ایجاد شود، بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه نقد آن‌ها. این مبنا بهتر با نیازهای سنجش عملکرد و سودآوری سازمان‌های خصوصی سازگار است.
- انواع فعالیت‌ها: سازمان‌های دولتی عمدتا فعالیت‌های غیرانتفاعی دارند که به ارائه خدمات عمومی می‌پردازند. این فعالیت‌ها معمولا از طریق بودجه عمومی کشور یا اعتبارات دولتی تأمین مالی می‌شوند. سازمان‌های خصوصی عمدتا فعالیت‌های انتفاعی دارند که به تولید کالا یا خدمات برای فروش می‌پردازند. این فعالیت‌ها معمولا از طریق فروش کالا یا خدمات یا جذب سرمایه‌گذاران تأمین مالی می‌شوند.
- انواع گزارش‌های مالی: سازمان‌های دولتی گزارش‌های مالی متنوعی را تهیه می‌کنند که برای نشان دادن میزان رعایت قوانین و مقررات، میزان تحقق اهداف و برنامه‌ها، میزان کارایی و اثربخشی فعالیت‌ها و میزان مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی مالی طراحی شده‌اند. این گزارش‌ها شامل صورت‌های مالی، صورت‌های بودجه‌ای، صورت‌های عملکردی و صورت‌های جریان نقدی هستند. سازمان‌های خصوصی گزارش‌های مالی استانداردی را تهیه می‌کنند که برای نشان دادن موقعیت مالی، عملکرد مالی، تغییرات حقوق صاحبان سهام و جریان نقدی طراحی شده‌اند. این گزارش‌ها شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام و صورت جریان نقدی هستند.
- مخاطبان گزارش‌های مالی: سازمان‌های دولتی گزارش‌های مالی خود را به مخاطبان گسترده‌ای ارائه می‌دهند که شامل مقامات دولتی، مجلس شورای اسلامی، مراجع نظارتی، مراجع حسابرسی، مراجع مالیاتی، شهروندان، رسانه‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و ... هستند. سازمان‌های خصوصی گزارش‌های مالی خود را به مخاطبان محدودتری ارائه می‌دهند که شامل صاحبان سهام، سرمایه‌گذاران، بانک‌ها، ادارات مالیاتی، مشتریان، تأمین‌کنندگان و ... هستند.