استهلاک در حسابداری به فرآیند کاهش هزینه‌های دارایی‌های ثابت اطلاق می‌شود. در واقع، استهلاک یک قسمت از هزینه‌های یک دارایی ثابت را به درآمد حاصل از آن دارایی ممکن می‌کند. هدف اصلی حسابداری استهلاک، کمک به اندازه‌گیری سود می‌باشد. استهلاک به دو نوع تقسیم می‌شود:
استهلاک دارایی‌های مشهود: این دسته از دارایی‌ها، دارای موجودیت عینی هستند و مانند ساختمان‌ها و تجهیزات می‌باشند.
استهلاک دارایی‌های نامشهود: این دارایی‌ها موجودیت فیزیکی ندارند، اما حقوق و امتیازات آنها می‌تواند ارزشی داشته باشد؛ مثل حق اختراع یا حق تالیف.
استهلاک در حسابداری به منظور کاهش منابع طبیعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، استهلاک معادن یا چاه‌های نفت به دلیل استخراج و مصرف منابع طبیعی انجام می‌شود.
استهلاک در حسابداری در زمان‌های مختلف اعمال می‌شود. به طور کلی، دو نوع زمانی برای اعمال استهلاک وجود دارد:
زمان تولیدی (زمان ساخت): در این زمان، استهلاک به عنوان یک هزینه مستقیم در محاسبات قیمت تمام شده (Cost of Goods Sold) در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، هزینه استهلاک به عنوان یک قسمت از هزینه‌های تولید محصول در نظر گرفته می‌شود.
زمان استفاده (زمان عمر مفید): در این زمان، استهلاک به عنوان یک هزینه متغیر در محاسبات سود خالص (Net Income) در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، هزینه استهلاک به میزان استفاده و کاهش ارزش دارایی‌های ثابت مرتبط با فعالیت‌های تجاری محاسبه می‌شود.
به طور کلی، استهلاک به منظور تعیین سود و زمانی که دارایی‌های ثابت در فرآیند تولید یا استفاده قرار می‌گیرند، اعمال می‌شود.
استهلاک انباشته
استهلاک انباشته به مفهوم جمع انباشته مبالغی است که از زمان تحصیل دارایی به حساب هزینه استهلاک منظور شده است. این حساب، یکی از حساب‌های ترازنامه است و مبلغی را نشان می‌دهد که از ارزش دفتری دارایی کسر شده و به حساب انباشته می‌شود. به عبارت دیگر، استهلاک انباشته مجموع هزینه‌های استهلاک یک دارایی ثابت را از زمان وصول آن تا کنون نشان می‌دهد. این حساب معمولاً به دارایی‌های غیرجاری اختصاص دارد که بیش از یک سال عمر دارند و به میزان استفاده و کاهش ارزش آنها مرتبط با فعالیت‌های تجاری محاسبه می‌شود. در پایان سال، مبلغ استهلاک انباشته به حساب دائم اضافه می‌شود. استهلاک انباشته (Accumulated Depreciation) به مفهوم جمع انباشته مبالغی است که از زمان تحصیل دارایی به حساب هزینه استهلاک منظور شده است. استهلاک انباشته یک قلم دارایی ارزش دفتری هر دارایی را با توجه به قیمت تمام شده دارایی تعیین می‌کند.
همانگونه که بیان شد این حساب معمولاً در ترازنامه به عنوان یک قلم دارایی ثابت ثبت می‌شود. استهلاک انباشته به دارایی‌های ثابت شهودی که به قصد فروش خریداری نشده‌اند و دارای عمر بالای یک سال هستند تعلق دارد. بنابراین می‌توان گفت سرفصل استهلاک انباشته، دارایی‌های غیرجاری است. این حساب موقتی بدهکار است و در پایان سال برای دارایی‌ها لحاظ می‌شود. در مقابل، استهلاک انباشته در حساب دائم یک بستانکار است که سال به سال به مقدار آن اضافه می‌شود. شاید برای شما این سؤال پیش آمده باشد که ثبت حساب استهلاک انباشته تا چه مدتی باید ادامه یابد و بعد از آن به چه صورت ثبت و بسته می‌شود؟
- در روش ثبت مستقیم استهلاک، این روال تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که مقدار استهلاک انباشته با مقدار هزینه تمام شده کالا یکسان و ارزش دفتری آن صفر شود.
- اگر از روش نزولی برای محاسبه استهلاک انباشته استفاده کنیم، محاسبه استهلاک انباشته تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که مقدار ارزش دفتری از 5 درصد بهای تمام شده دارایی کمتر شود.
- اگر دارایی هزینه استهلاک انباشته را به صورت کامل طی کرده باشد و پس از آن به فروش برسد، دو حالت رخ می‌دهد.
استثنائات در حسابداری استهلاک
به مواردی اشاره دارد که از قوانین عمومی استهلاک منحرف می‌شوند. در حسابداری، هر دارایی ثابت به طور معمول باید مورد استهلاک قرار گیرد، اما در برخی موارد، استثنائات وجود دارد:
-دارایی‌های غیرقابل استهلاک: برخی دارایی‌ها مانند زمین‌ها به عنوان دارایی‌های غیرقابل استهلاک در نظر گرفته می‌شوند. این دارایی‌ها به طور معمول ارزش دفتری خود را حفظ می‌کنند و استهلاک نمی‌شوند.
-استثنائات قانونی: در برخی موارد، قوانین محلی یا ملی ممکن است استثنائاتی را برای استهلاک دارایی‌ها تعیین کنند. مثلاً برخی دارایی‌ها ممکن است به دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی یا مذهبی از استهلاک مستثنی شوند.
-استثنائات مالی: در برخی موارد، شرکت‌ها ممکن است به دلیل استراتژی‌های مالی، دارایی‌ها را به صورت مستثنی از استهلاک معاف کنند. این ممکن است به منظور افزایش سود یا بهره‌برداری بهینه از دارایی‌ها باشد.
-استثنائات موقت: در مواردی مانند تعمیرات بزرگ یا تغییرات ساختاری، استهلاک ممکن است به صورت موقت متوقف شود.
در هر صورت، استثنائات در حسابداری استهلاک باید با دقت و با رعایت قوانین و مقررات مربوطه اعمال شوند.
روش های محاسبه استهلاک دارایی‌ها
استهلاک به معنی کاهش ارزش یا کیفیت یک دارایی ثابت در طول عمر مفید آن است. استهلاک در حسابداری به دو نوع اعم و کاهش منابع طبیعی تقسیم می‌شود. استهلاک اعم شامل دارایی‌های مشهود و نامشهود است. دارایی‌های مشهود دارای وجود خارجی هستند مانند ساختمان و تجهیزات. دارایی‌های نامشهود موجودیت فیزیکی ندارند و دلیل مفید بودن آنها حقوق و امتیازات آنها می‌باشد مانند حق اختراع و حق تالیف. استهلاک کاهش منابع طبیعی به معنی کاهش مقدار ذخیره شده یک منبع طبیعی در نتیجه استخراج یا مصرف آن است مانند معادن و چاه‌های نفت.
برای محاسبه استهلاک دارایی‌ها در حسابداری، روش‌های مختلفی وجود دارد که بر اساس زمان، محصول، تغییر هزینه یا سرمایه‌گذاری و سود منتسب به آن انتخاب می‌شوند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- روش خط مستقیم: در این روش هزینه استهلاک در هر دوره مالی ثابت است و بر اساس تفاوت بین بهای تمام شده و ارزش اسقاط دارایی بر عمر مفید آن تقسیم می‌شود. روش خط مستقیم یکی از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت است که بر اساس زمان استفاده از دارایی برآورد می‌شود. در این روش، هزینه استهلاک در هر سال عمر مفید دارایی ثابت و یکسان است
- روش ساعت کارکرد یا میزان تولید: در این روش هزینه استهلاک بر اساس تعداد ساعت کارکرد یا میزان تولید دارایی در هر دوره مالی محاسبه می‌شود.
- روش مجموعه سال‌ها: در این روش هزینه استهلاک در سال‌های اول عمر مفید دارایی بیشتر است و با گذر زمان کاهش می‌یابد. این روش بر اساس مجموعه سال‌های عمر مفید دارایی تعیین می‌شود.
- روش بازده داخلی: در این روش هزینه استهلاک بر اساس نرخ بازده داخلی دارایی محاسبه می‌شود. این روش بر اساس سرمایه‌گذاری و سود منتسب به دارایی تعیین می‌شود. روش بازده داخلی یا IRR یکی از روش‌های ارزیابی سرمایه‌گذاری است که نشان می‌دهد یک پروژه چقدر سودآور است. این روش بر اساس این فرض کار می‌کند که جریان‌های نقدی آینده از یک پروژه، مجددا در همان نرخ بازده داخلی سرمایه‌گذاری می‌شوند. بنابراین، IRR نشان می‌دهد که یک پروژه چقدر می‌تواند ارزش خود را افزایش دهد.