قانون مالیات های مستقیم چیست؟

قانون مالیات‌های مستقیم در ایران، مجموعه‌ای از مقررات است که به تنظیم نحوه محاسبه و وصول مالیات‌های مستقیم از اشخاص حقیقی و حقوقی می‌پردازد. این قانون شامل مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث و سایر مالیات‌های مرتبط با درآمدها و دارایی‌های افراد است.

بر اساس این قانون، اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات هستند:
- کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران.
- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.
- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
- هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی و یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید.

همچنین، برخی از اشخاص و موسسات از پرداخت مالیات معاف هستند، مانند وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، شهرداری‌ها، و برخی نهادهای انقلاب اسلامی.

مالیات بر دارایی

مالیات بر دارایی در ایران به دارایی‌ها و منابع ثروت خالص فرد مانند وجه نقد، وسایل نقلیه، املاک، سهام، و اوراق قرضه تعلق می‌گیرد. این نوع مالیات، که به آن مالیات بر ثروت نیز گفته می‌شود، بر اساس ارزش خالص دارایی‌های فرد (دارایی منهای بدهی) محاسبه می‌شود.

در ایران، مالیات بر دارایی شامل موارد زیر است:
- مالیات سالیانه املاک و مساکن: مالیاتی که بر اساس ارزش املاک و مساکن محاسبه می‌شود.
- مالیات خانه‌های خالی: مالیاتی که برای خانه‌هایی که بدون استفاده باقی می‌مانند، اعمال می‌شود.
- مالیات اراضی بایر: مالیاتی که بر اراضی کشاورزی که به حالت بایر باقی می‌مانند، اعمال می‌شود.
- مالیات حق تمبر: مالیاتی که بر اسناد رسمی و قراردادها اعمال می‌شود.
- مالیات ارث: مالیاتی که بر ارثیه‌ای که به وراث منتقل می‌شود، اعمال می‌شود.

مالیات برارث

مالیات بر ارث در ایران به مالیاتی اطلاق می‌شود که بر اموال و دارایی‌های باقی‌مانده از فرد متوفی تعلق می‌گیرد و وارثان موظف به پرداخت آن هستند. این مالیات بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و بر اساس ارزش اموال متوفی محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه مالیات بر ارث:
1. ابتدا، ارزش کل اموال متوفی تعیین می‌شود.
2. سپس، بدهی‌های متوفی، هزینه‌های کفن و دفن، و واجبات مالی و عبادی از ارزش کل کسر می‌شوند.
3. مالیات بر اساس ارزش خالص باقی‌مانده و طبق نرخ‌های مشخص شده در قانون محاسبه می‌شود.

نرخ‌های مالیات بر ارث:
- اگر میزان ارث ۱ میلیارد تومان باشد، میزان مالیات بر ارث ۷.۵ درصد است، یعنی ۷۵ میلیون تومان مالیات بر ارث باید پرداخته شود.

وراث به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- وراث طبقه اول: پدر، مادر، همسر، فرزندان و نوادگان
- وراث طبقه دوم: اجداد، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها
- وراث طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها

مالیات بر درآمد و انواع آن

مالیات بر درآمد در ایران به مالیاتی گفته می‌شود که بر درآمدهای افراد و شرکت‌ها اعمال می‌شود و انواع مختلفی دارد. این انواع شامل موارد زیر است:

1. مالیات بر درآمد املاک: مالیاتی که بر درآمد حاصل از اجاره یا فروش املاک وضع می‌شود.
2. مالیات بر درآمد کشاورزی: مالیاتی که بر درآمد حاصل از فعالیت‌های کشاورزی اعمال می‌شود.
3. مالیات بر درآمد حقوق: مالیاتی که بر درآمد حقوق کارکنان دولتی و خصوصی تعلق می‌گیرد.
4. مالیات بر درآمد مشاغل: مالیاتی که بر درآمد حاصل از انجام مشاغل مختلف وضع می‌شود.
5. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: مالیاتی که بر درآمد شرکت‌ها و سازمان‌های حقوقی اعمال می‌شود.

همچنین، مالیات بر درآمد می‌تواند شامل مالیات بر سود سهام، مالیات بر اجاره، و مالیات بر سایر منابع درآمدی باشد.

معافیت های قانون مالیات های مستقیم 

معافیت‌های مالیاتی در قانون مالیات‌های مستقیم ایران به مواردی اشاره دارد که در آن‌ها اشخاص حقیقی یا حقوقی از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1. معافیت‌های عمومی: شامل وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، شهرداری‌ها، جمعیت هلال احمر، سازمان تأمین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی، مدارس علوم اسلامی، نهادهای انقلاب اسلامی و موقوفات عام.
2. معافیت‌های خاص: شامل مؤسسات عام‌المنفعه، مجامع حرفه‌ای، انجمن‌ها و هیأت‌های مذهبی اقلیت‌های دینی.
3. معافیت‌های مرتبط با درآمد: مانند معافیت‌های مربوط به ماده 101 که به افراد حقیقی صاحب مشاغل تا سقف معینی از درآمد اعطا می‌شود.
4. معافیت‌های مرتبط با مالیات بر درآمد حقوق: بر اساس ماده 84، میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود.

وصول مالیات در قانون مالیات های مستقیم

در قانون مالیات‌های مستقیم ایران، روش‌های مختلفی برای وصول مالیات وجود دارد. این روش‌ها شامل مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم است که به موجب قوانین و مقررات مالیاتی هر دوره تعیین می‌شوند. بر اساس ماده 219 قانون مالیات‌های مستقیم، وظایف مهم سازمان امور مالیاتی شامل شناسایی مودیان مالیاتی، تعیین و تشخیص درآمد مشمول مالیات، مطالبه و وصول مالیات است¹.

روش‌های وصول مالیات در ایران عبارتند از:
- روش خود اظهاری و پرداخت مالیات: مودیان مالیاتی باید اظهارنامه مالیاتی خود را در فرصت‌های قانونی تسلیم کنند و مالیات متعلقه را در سررسیدهای تعیین شده پرداخت نمایند.
- مالیات بر ارث: وراث متوفی باید ظرف یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه‌ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی‌ها تسلیم نمایند.
- مالیات بر درآمد املاک: صاحبان درآمد املاک باید اظهارنامه مالیاتی خود را تنظیم و به اداره امور مالیاتی محل ملک تسلیم کنند.
- مالیات اشخاص حقوقی: اشخاص حقوقی مکلف به تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات متعلق هستند.

در صورتی که مودی مالیات قطعی شده خود را پرداخت نکند، اداره امور مالیاتی می‌تواند اقدامات اجرایی از جمله توقیف اموال را آغاز کند. توقیف برخی اموال مانند دو سوم حقوق حقوق بگیران، لباس و لوازم ضروری، ابزار و آلات کشاورزی و صنعتی، و محل سکونت به قدر متعارف ممنوع است.

تشویقات و جرایم مالیاتی در قانون مالیات های مستقیم

در قانون مالیات‌های مستقیم ایران، تشویقات و جرایم مالیاتی به منظور ترغیب مودیان به رعایت مقررات و جلوگیری از فرار مالیاتی در نظر گرفته شده است. تشویقات مالیاتی شامل جوایز خوش‌حسابی و بخشودگی جرایم مالیاتی است، در حالی که جرایم مالیاتی برای تخلفات مختلف مالیاتی اعمال می‌شود.

تشویقات مالیاتی:
- جایزه خوش‌حسابی: اشخاص حقیقی و حقوقی که طی سه سال متوالی ترازنامه و حساب سود و زیان و دفاتر و مدارک آنان مورد قبول قرار گرفته و مالیات هر سال را در سال تسلیم اظهارنامه بدون مراجعه به هیات‌های حل اختلاف مالیاتی پرداخت کرده باشند، معادل پنج درصد (5%) اصل مالیات سه سال مذکور به عنوان جایزه خوش‌حسابی دریافت می‌کنند.
- بخشودگی جرایم: در صورتی که مودیان به تکالیف قانونی خود عمل کرده و در مواردی که برگ تشخیص مالیاتی صادره را قبول یا با اداره امور مالیاتی توافق نمایند و نسبت به پرداخت مالیات متعلقه اقدام کنند، از بخشودگی جرایم مالیاتی بهره‌مند می‌شوند.

جرایم مالیاتی:
- جریمه عدم پرداخت مالیات: در صورتی که مودیان مالیات قطعی شده خود را پرداخت نکنند، مشمول جریمه‌ای معادل دو و نیم درصد (2.5%) مالیات به ازای هر ماه تاخیر خواهند بود.
- جریمه عدم تسلیم اظهارنامه: اگر مودیان نسبت به تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر اقدام نکنند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی‌درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و ده‌ درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می‌باشند.

تفاوت بخشودگی جرائم و تشويقات در قانون چيست؟

تفاوت اصلی بین بخشودگی جرائم و تشویقات در قانون مالیات‌های مستقیم ایران در هدف و شرایط اعطای آن‌ها نهفته است:

بخشودگی جرائم:
- بخشودگی جرائم مالیاتی به مودیانی اعطا می‌شود که به دلایل مختلف نتوانسته‌اند به تکالیف مالیاتی خود عمل کنند.
- این بخشودگی به منظور کاهش بار مالی ناشی از جرائم و ترغیب مودیان به پرداخت مالیات‌های معوقه ارائه می‌شود.
- بخشودگی می‌تواند شامل کل یا بخشی از جرائم تأخیر یا سایر جرائم مالیاتی باشد.

تشویقات:
- تشویقات مالیاتی به مودیانی اعطا می‌شود که به طور مستمر و به موقع به تعهدات مالیاتی خود عمل کرده‌اند.
- هدف از اعطای تشویقات، تقدیر و تشکر از مودیان خوش‌حساب و ترغیب دیگران به رعایت قوانین مالیاتی است.
- تشویقات می‌تواند شامل جوایز نقدی یا معافیت‌های مالیاتی باشد.

به طور خلاصه، بخشودگی جرائم برای کمک به مودیانی است که در پرداخت مالیات دچار تأخیر شده‌اند، در حالی که تشویقات به عنوان پاداش برای رفتار مالیاتی مثبت و به موقع ارائه می‌شود. هر دوی این‌ها به منظور بهبود انضباط مالیاتی و تقویت روابط بین مودیان و سازمان امور مالیاتی طراحی شده‌اند.

چه جرائمی معاف از بخشودگي هستند؟

در قانون مالیات‌های مستقیم ایران، برخی جرائم مالیاتی وجود دارند که معاف از بخشودگی هستند. این جرائم شامل مواردی است که به دلیل جدیت تخلفات و تأثیر آن‌ها بر نظام مالیاتی، قابل بخشش نیستند. به طور معمول، جرائم مرتبط با تخلفات عمدی مانند فرار مالیاتی، ارائه اطلاعات نادرست به صورت عمدی، یا سایر اقداماتی که به منظور دور زدن قوانین مالیاتی انجام می‌شوند، معاف از بخشودگی هستند.

برای مثال، جرائم ناشی از عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی یا عدم پرداخت مالیات در موعد مقرر، ممکن است تحت شرایط خاصی قابل بخشودگی باشند، اما جرائم ناشی از ارتکاب تخلفات عمدی مانند کتمان درآمد یا ارائه اسناد جعلی، معمولاً قابل بخشودگی نیستند.

همچنین، بر اساس آخرین بخشنامه‌های صادر شده، بخشودگی جرائم مالیاتی ممکن است تا سقف مشخصی برای اشخاص حقیقی و حقوقی اعمال شود و جرائمی که فراتر از این سقف باشند، معاف از بخشودگی خواهند بود.

چه جرائمی معاف از تشويقات هستند؟

در قانون مالیات‌های مستقیم ایران، برخی جرائم وجود دارند که معاف از تشویقات مالیاتی هستند. این جرائم شامل مواردی است که نشان‌دهنده تخلفات جدی و عمدی در رابطه با مسائل مالیاتی هستند و به همین دلیل، قانون‌گذار از اعطای تشویقات به مودیانی که این تخلفات را مرتکب شده‌اند خودداری می‌کند.

برخی از جرائمی که معاف از تشویقات هستند عبارتند از:
- جرائم ناشی از عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر.
- جرائم ناشی از کتمان درآمد یا ارائه اسناد جعلی.
- جرائم ناشی از تخلفات عمدی که به منظور دور زدن قوانین مالیاتی انجام می‌شوند.

به طور خاص، اگر درآمد مشمول مالیات مشخصه قطعی با رقم اظهار شده از طرف مودی بیش از پانزده درصد (15%) اختلاف داشته باشد، علاوه بر تعلق جرایم مقرر مربوط که قابل بخشودن نیز نخواهد بود، تا سه سال بعد از ابلاغ مالیات مشخصه قطعی از هرگونه تسهیلات و بخشودگی‌های مقرر در قانون معاف خواهند بود.

این موارد نشان‌دهنده سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر قانون‌گذار در مقابله با فرار مالیاتی و تخلفات عمدی است تا اطمینان حاصل شود که مودیان به تکالیف مالیاتی خود به طور کامل و صادقانه عمل می‌کنند.